Severna Makedonija na raskršću

Savezna Republika Makedonija se 1991, nakon referenduma, mirno, bez sukoba, otcepila od ostatka Savezne Federativne Republike Jugoslavije. Tada je prvi put u istoriji postala država i ponela ime Makedonija bez dodatnih odrednica, s obzirom na to da je Vardarska Makedonija do 1929. godine bila u sastavu Srbije (Južna Srbija), a nakon toga do 1946. godine postojala je Vardarska banovina. Osnovni cilj otcepljenja bio je da se izbegnu sankcije i građanski ratovi koji su već počeli, kao i dublji sukob sa zapadnim silama već na vidiku.

Makedonija je time učinila upravo ono što je „Zapad” od nje tražio – da napusti preostali deo Jugoslavije i time dodatno oslabi, pre svega, poziciju Beograda. Na njenu žalost, takav gest dobre volje i poslušnosti prema Zapadu nije je spasao problema. Grčka joj je odmah osporila ime Makedonija pa je posle dužeg natezanja u zvaničnoj međunarodnoj terminologiji prihvaćen kao privremeni naziv „Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija”. Sukob sa Grčkom oko imena države onemogućio joj je otpočinjanje pristupnih pregovora za članstvo u Evropskoj uniji i  Severnoatlantskoj alijansi (NATO.

Nakon agresije NATO-a na SR Jugoslaviju(prvenstveno Srbiju) 1999. godine, privremeni odlazak srpske vlasti sa Kosova i Metohije Albanci u celini su doživeli kao priliku za ostvarenje svog davnašnjeg sna – „velike Albanije”. Već 2001. godine makedonski Albanci, uz svesrdnu pomoć ostalih Albanaca, pre svega kosmetskih, dižu novu vojnu pobunu, ovoga puta u delovima teritorije Makedonije koje nameravaju da pripoje „velikoj Albaniji”. Zapad nije podržao „kooperativnu” Makedoniju u odbrani njenog suvereniteta, već, kao i u slučaju KiM, šiptarske separatiste. Sukob je završen Ohridskim sporazumom koji je makedonskim Albancima dao znatno veća prava, posebno na „njihovim” teritorijama, i omogućio da albanski jezik bude zvaničan u Makedoniji.

Nova faza u izgradnji „velike Albanije” dogodila se januara 2017. g. kada je novi premijer Makedonije Zoran Zaev bio uslovljen prihvatanjem platforme tri vodeće partije Albanaca iz Makedonije kako bi dobio šiptarsku podršku u vlasti. Platforma je sačinjena u Tirani, uz superviziju premijera Albanije Edija Rame, i predviđala je da makedonski Albanci dalje produbljuju svoja prava, više ne kao manjinska zajednica već kao državotvorna. Nije do kraja jasno da li je Zaev platformu prihvatio, ali podršku Albanaca je dobio. I ti dogovori su bili ostvareni uz snažno uplitanje Zapada koji je, opet, podržao, Albance.

Popustljivost i spremnost na kompromise Makedonaca iskoristili su i Grci sa kojima je Zaev 17. juna 2018. potpisao Prespanski sporazum. Njime se Makedonija, nakon 27 godina odbijanja, odrekla imena i prihvatila da se ubuduće zove Severna Makedonija, kao i da neke ličnosti iz istorije  više ne „prisvaja” (recimo, Aleksandra Makedonskog). Ovaj sporazum, koji je duboko podelio makedonske građane, na Zapadu su ocenili kao „istorijski” i predstavljen je kao ključ za otvaranje evrointegracija Makedonije, do čega, naravno, još nije došlo.

U pritiske na Makedoniju se uključila i Bugarska čija je vlada usvojila dokument kojim se definišu uslovi za pregovore Severne Makedonije sa EU. Makedonija treba da prihvati da je makedonski jezik „derivat bugarskog jezika” (Grci su makedonski jezik, uprkos dugogodišnjim osporavanjima, Prespanskim sporazumom, ipak priznali), da rehabilituje žrtve komunizma i u istorijski čitankama izbriše označavanje Bugara kao fašističkih okupatora, da se odrekne nekih istorijskih ličnosti koje smatra svojim, poput Goce Delčeva, značajnih događaja u istoriji poput Ilindena, jer su svi oni bugarski.

Dalji razvoj događaja u vezi sa Makedonijom je neizvestan i nosi sa sobom razne opasnosti po samu Makedoniju, ali i region. Ali iz celog prethodnog narativa možemo izvući neke osnovne pouke, barem za nas. Naime, sva popustljivost i „kooperativnost” Skoplja, u želji da se izbegnu „gore” posledice, izlazeći u susret pritiscima Zapada, nije donela rezultat. Naprotiv, spasavajući se od određene vrste problema i opasnosti, Makedonija je uletela u nove, jednako opasne. Naime, trebalo bi da to već bude svima jasno, svako popuštanje, iz bilo koga razloga, Zapad doživljava kao slabost i kao motiv za nove zahteve i tome kraja nema.

Možda bi Makedoncima danas bilo bolje da nisu napustili Srbiju. Imali bi danas njenu zaštitu. I, drugo, iako se nama danas stalno servira da treba „zaboraviti prošlost i okrenuti se budućnosti”, ovi primeri pokazuju koliko je istorija važna i kako se snažno koristi u politici. Mnogi od prethodno navedenih zahteva prema Makedoniji zasnovani su na nekakvim „istorijskim činjenicama”. Bile te „činjenice” tačne ili ne, na njima države grade svoj identitet, stvaran ili imaginaran, što pokazuje značaj istorije za savremenu politiku, kao i na značaj političkog inžinjeringa koji se umnogome zasniva na proizvoljnom i neutemeljenom tumačenju istorije. Možda se sudbina sada sveti Skoplju jer se i samo zaigralo stvaranja i kreiranja istorije koja se nije dopala susedima. I, napokon, Srbiji istorijske činjenice idu u korist daleko više nego mnogim drugim državama i narodima, posebno u okruženju, i daleko više nego što ih ona, nažalost, koristi.

Ambasador u penziji, Član UO Beogradskog foruma za svet ravnopravnih